157 Fábrica de gas de Ferrol
- Provincia: A Coruña
- Concello: Ferrol
- Parroquia: Ferrol (núcleo urbano)
- Lugar: Barrio de Esteiro
- Paraxe: Campo de Batallóns
- Dirección: Avenida de Mac Mahón, s/n
- Coord. Xeográficas - Latitude: 43.48022695503729
- Coord.Xeográficas - Lonxitude: -8.225970268249512
- Coordeadas UTM: Fuso 29 / X 562.613,00 / Y 4.814.424,59
- Clasificación: Fábrica de gas
- CNAE: 35.21 Produción de gas, 35.22 Distribución por tubaria de combustibles gasosos, e 35.23 Comercio de gas por tubaria.
- Tipoloxía: Destilación de aceites minerais, principalmente de xistos bituminosos
- Comarca: Ferrol
- Marco Xeográfico: Ría de Ferrol
- Ámbito: Urbano
- Acceso:
No casco urbano do barrio de Esteiro de Ferrol, case ó final da Avenida de Mac Mahon e mirando o Cuartel de Dolores no Campo de Batallóns, atópanse hoxe en día o Colexio de Ensino Infantil e Primario Isaac Peral e o Instituto de Ensino Secundario Saturnino Montojo, aproximadamente no lugar que ocuparan o matadoiro, o secadoiro de peles e a fábrica de gas.
Tipo de propiedade:
Visitable:
Xestión de visitas:
Historia:
De maneira resumida pódese dicir que a
industria do gas para iluminación orixínase nos anos finais do século XVIII,
impulsada polos traballos do mecánico escocés William Murdock e do enxeñeiro
francés Philippe Lebon e facilitada polos progresos da química, a valorización
do coque e o respaldo dos estratos máis avanzados da sociedade.
Aínda que a difusión da industria do
gas foi inicialmente moi dificultosa e coñeceu notables fracasos, a partir do outorgamento
polo Parlamento británico en 1812 do servizo público de gas combustible para
iluminación á empresa “Gas Light and Coke Company” iniciouse a expansión no
Reino Unido e en 1820 quince grandes cidades británicas contaban con fábrica de
gas.
Durante as primeiras décadas do século
XIX a innovación chegara tamén ás principais cidades europeas continentais:
Bruxelas (1819), París (1819), Dublín (1822), Berlín (1824), Róterdam (1826),
Xenebra (1843), Madrid (1843), Barcelona (1843), Estocolmo (1846), Lisboa
(1848), Porto (1849)…
A industria do gas aparece en España en
1842, datas nas que os procesos de acumulación de capital, fundamento de
calquera proceso industrializador, a penas se iniciaran (practicamente, non
existen bancos e nin sequera cóntase con leis que regulen as sociedades por
accións), polo que o aforro carece dos instrumentos financeiros precisos para
orientarse cara a calquera industria intensiva en capital, como é a do gas,
polo que os investimentos neste contexto realízaos case na súa totalidade
capital estranxeiro.
Na seguinte década, cando xorde a gran
expansión bancaria española, o sistema financeiro concentra a súa atención na
oportunidade investidora dos ferrocarrís, esquecendo ao sector industrial.
Chégase así a finais do século XIX,
cunha industria que creceu e desenvolveuse modestamente, moi por baixo do resto
da industria europea. No que incumbe á industria do gas, baste sinalar como
referencia a título comparativo que mentres en Inglaterra a primeira fábrica de
gas pódese datar xa en 1807 e vinte e dous anos máis tarde, en 1829, xa
existían máis de duascentas, en España instalábase o primeira trinta e cinco
anos despois (1842, Barcelona), e vinte e catro anos máis tarde, en 1866, tan
só había vinte e seis fábricas en funcionamento.
A inicios do século XX, o proceso de
industrialización español non se asentara, España seguía a ser un país de base
eminentemente agraria e na industria do gas xa estaba consolidada a gran
diferenza, posto que ó non realizarse os investimentos en infraestruturas, o
uso de gas -coa excepción catalá- non se popularizara, mentres que no resto de
Europa xa existían numerosas fábricas coas súas correspondentes redes de
distribución.
Unha segunda oportunidade de recuperar
o atraso da industria do gas -por outra banda, similar ó do conxunto da
industria española- xorde nos anos de 1920, coa repatriación dos capitais de
Cuba e os efectos fortemente expansivos da primeira guerra mundial. Esta vez, o
problema xorde da competencia que representa a aparición da electricidade,
primeiro de orixe térmica, e hidráulica despois, que vén substituír á
aplicación básica da industria do gas, a iluminación.
En resumo, cando se inicia a industria
do gas en España non existe o capitalismo financeiro que a difunda rápida e
eficazmente; cando, tardío, aparece o capitalismo financeiro en España, a época
dourada da iluminación por gas feneceu, e ese capital envórcase con entusiasmo
na nova forma de enerxía, a electricidade. Esta situación tradúcese na carencia
de infraestruturas, e mesmo, de mercados gasistas desenvolvidos, que son as
pautas fundamentais que marcan as diferenzas con respecto a outros países
industrializados no que atinxe á industria española do gas.
Os primeiros fitos do desenvolvemento
da industria do gas en España márcanos a iluminación co primeiro farol de gas
na aula de Debuxo da Casa Lonxa do Mar da Xunta de Comercio do Principado de
Cataluña (Barcelona, 1826) e a posta en marcha da rudimentaria fábrica de gas
coñecida como “O Laboratorio” no alto da rúa de Carretas de Madrid (1832), coa
que se iniciou a iluminación con farois de gas dalgunhas rúas céntricas da
capital do reino. O éxito do “Laboratorio” foi tal, que o rei Fernando VII
dispuxo outra pequena fábrica no Campo do Mouro, inmediata ó palacio real.
Na o ano 1843, a “Compañía Madrileña de
Alumbrado y Calefacción por Gas”, fíxose cargo do servizo, e en 1844, unha
compañía inglesa construíu unha fábrica de gas xunto á ponte de Toledo,
abastecida con carbóns de Puertollano e Asturias, estendéndose
considerablemente a subministración de gas por todo Madrid, de maneira que en
1885 producíronse 13 millóns de metros cúbicos de gas, e en 1890 as
canalizacións alcanzaban os 270 km de rede.
En Barcelona, tras unhas primeiras
xestións realizadas en 1840 por Charles Lebon, membro dunha familia gasista
francesa, no ano 1843, fúndase a “Sociedad Catalana para el Alumbrado de Gas”,
substituíndo 815 farois de aceite por farois de gas, cun aforro para o Concello
de 18.943 duros e 9 reais ó ano, o que supuña un notabilísimo aforro, da orde
do 50% do custo precedente.
A primeira fábrica de gas construíuse
na Barceloneta, e en 1854, fundábase “La Propagadora del Gas”, segunda empresa
gasista barcelonesa, que instalaba a súa fábrica en Grácia, distribuíndo o gas
en San Gervasio, Corts e Sarriá. En 1861, Charles Lebón, fundaba “Gas
Municipal”, logrando un contrato de quince anos co concello e instalando unha
nova fábrica en El Arenal, estendéndose a distribución polo Poble Nou e San
Martín de Provençals.
A partir da década de 1840, o
desenvolvemento da industria do gas en España é xa continuado e imparable. Tralas
primeiras fábricas de Madrid (1832), Barcelona (1843), Bilbao (1847) e
Santander (1852), instálase unha segunda fábrica en Barcelona (1854), ademais
das da Coruña (1854), Oviedo e Palma de Mallorca (1859), Tarrasa (1860), Lérida
e Valencia (1862), Murcia (1864), Zaragoza (1865), Granada (1866), Almería
(1867), Cádiz (1868), Gijón (1870), El Puerto de Santa María (1871), Santiago
de Compostela (1872), etc.
Malia o seu retraso, a expansión da
industria do gas en España foi notable, chegándose a contabilizar até un total
de 57 fábricas de gas, 28 das cales se localizaban en capitais de provincia, e
as restantes atopábanse en localidades con certa concentración de poboación.
Por outra banda, das 57 fábricas de gas citadas, 26 delas atopábanse en
Cataluña, o que pon de manifesto o forte arraigamento da industria gasista naquela
rexión.
O desenvolvemento da industria do gas
en España viuse entorpecido e atrasado polo lado da demanda polo reducido
consumo industrial e privado da época, e polo elevado custo da materia prima
–hullas gasificables– e as limitacións financeiras para a construción das redes
de subministración, no que incumbe á oferta.
A carencia de carbóns de calidade e a
falta de comunicacións terrestres no país limitou inicialmente o
desenvolvemento a aquelas zonas costeiras que contaban con infraestruturas portuarias
apropiadas para facilitar o aprovisionamento de carbóns ás fábricas de gas a
uns prezos competitivos.
Xa desde principios do século XX, a
popularización da iluminación eléctrica supuxo unha difícil situación para o
sector gasista, que ante o declive da iluminación pública con gas, tratou de
promover novas utilizacións para o gas cidade.
As dificultades de abastecemento de
carbón trala guerra civil española (1936-1939), supoñen unha nova dificultade
para a industria gasista, que mesmo se ve obrigada nalgúns casos á suspensión
da subministración, situación que non puido normalizarse no país até 1951.
Co esgotamento dos carbóns de maior
calidade, os prezos da materia prima para a gasificación incrementáronse de
maneira significativa, experimentándose con modificacións nos procesos para
mellorar os rendementos e permitir a utilización dos carbóns máis baratos.
Aínda que se fixeron con éxito
numerosos intentos de gasificar carbóns de baixa calidade, as técnicas
desenvolvidas non lograron competir cos novos métodos de obtención de gases
combustibles a partir do petróleo, posto que a dispoñibilidade a baixo prezo de
derivados do petróleo procedentes de refinaría e o deseño de diversos
procedementos de gasificación destes derivados para fabricar gases combustibles
cunha ampla gama de poderes caloríficos, incluído o propio gas de refinaría,
convertían en antieconómica mesmo a utilización de carbóns de baixo grao.
Numerosas fábricas de gas deste tipo entraron en explotación a partires de
1960.
O emprego do petróleo no canto do
carbón, presenta indubidables vantaxes na fabricación de gases combustibles. A
unha maior facilidade de manipulación das materias primas líquidas e gasosas,
con instalacións menos voluminosas e que requiren menores investimentos, únese
a posibilidade de fabricar unha gran variedade de gases combustibles, carentes
do temido monóxido de carbono, é dicir, practicamente non tóxicos. Á ausencia
de subprodutos de fabricación nos novos procesos, engádese, ademais, a
posibilidade de producir gas a alta presión, reducindo os custos de transporte
e facilitando a súa distribución a maiores distancias.
En definitiva, o proceso de
substitución do carbón por derivados do petróleo como materia prima básica para
a fabricación de gases combustibles, representou unha auténtica revolución
tecnolóxica na industria do gas manufacturado, practicamente estancada durante
cento cincuenta anos e que puido así renovarse e salvarse dunha segura
desaparición.
En 1956, cos antecedentes do ocorrido
noutros países, iníciase a primeira revolución tecnolóxica da industria do gas
cidade en España, coa posta en marcha pola empresa “Catalana de Gas y
Electricidad, S.A.” da primeira planta española de fraccionamento catalítico de
fuel óleo para producir gas, coa secuela da desaparición de fábricas,
concentración de empresas, economía de escala e espectaculares aumentos na
produtividade, todo iso baseado en importantes investimentos.
Este cambio permitiu a supervivencia da
industria do gas cidade, asfixiada polos elevados custos de gasificación do
carbón, que facían do gas canalizado un produto non competitivo nin fronte á
electricidade, nin fronte ós gases licuados do petróleo, que iniciaran a súa
penetración masiva en España en 1958 trala creación da empresa “Butano, S.A.”
no verán do ano anterior.
A partir de 1961 abandónanse
definitivamente os sistemas clásicos de gasificación da hulla, substituíndoos
polos modernos procesos de fraccionamento (cracking)
catalítico de naftas lixeiras e así, na década de 1960, a industria española do
gas manufacturado sufriu un cambio importante, consecuencia do cambio
tecnolóxico que supuxo a introdución do novo proceso de fabricación.
Como se dixo, este cambio tecnolóxico
foi absolutamente necesario para a supervivencia da industria do gas cidade,
dado que os custos de produción da gasificación do carbón (cunha constante
subida de prezo das materias primas), unidos a unha estrutura de prezos de
venda políticos (coa consecuente escaseza de marxes de beneficios e por tanto,
limitacións no autofinanciamento), levaba inexorablemente a unha fisionomía de
empresa caracterizada por instalacións anticuadas, unha baixa taxa de
crecemento e unha continuada descapitalización.
O proceso de modernización das fábricas
de gas españolas supuxo, por unha banda, a concentración de empresas de
distribución de gas, que pasaron das 31 existentes en 1960 ás 17 en
funcionamento en 1979. Por outra banda, dita reconversión comportou unha
profunda modificación na relación entre capital e traballo, e así no período de
1960 a 1969, mentres as vendas de gas case se duplicaron, pasando de 318 a 605
millóns de metros cúbicos, o persoal empregado reduciuse nun 33%, pasando de
5.426 a 3.723 persoas.
A penetración do gas natural en España
a partir de 1969, coa construción da planta de regasificación de Barcelona,
supuxo a modificación definitiva da industria do gas canalizado, coa paulatina
substitución do gas manufacturado polo devandito gas natural. Esta substitución
acelerouse notablemente cara a 1980, o gas natural introduciuse con firmeza nos
mercados e o gas manufacturado continuou o seu rápido retroceso, representando
na década do ano 2000 apenas un 0,3% do total de gas consumido en usos finais.
Tralo peche das fábricas de San
Sebastián (1998) e Murcia (1999), e a reconversión da fábrica de Palma de
Mallorca (2001), a familia dos gases combustibles manufacturados queda
representada en España unicamente polas mesturas gasosas de aire metanado e
aire propanado, que se manterán en tanto e en canto non se atope dispoñible a
subministración de gas natural nas súas actuais zonas de utilización.
Descrición Xeral do Entorno:
A fábrica situárase nun terreo baldío do Campo de
Batallones, entre o Cuartel de Dolores e as murallas do Arsenal, afastada pero
non lonxe dos previsibles centros de consumo e próxima o embarcadoiro do peirao
de San Fernando.
Construcción:
En 1883 pola compañía barcelonesa “Sociedad General de
Alumbrado de España y Portugal”. Traspasada xa o 14 de xaneiro de 1884 á
empresa “Sociedad Catalana para el Alumbrado de Gas”, tamén barcelonesa.
Abandono:
Descrición:
A evolución demográfica e
socioeconómica de Ferrol dende os primeiros anos do século XVIII (en 1726 se
emprende a construción do arsenal da Graña) ven fortemente condicionada polo
monocultivo industrial que supón a industria naval. O desenvolvemento dos estaleiros
e as actividades conexas vai supor a creación de novos grupos profesionais de
mariños, enxeñeiros, técnicos e oficios diversos, moitos deles procedentes
doutras rexións españolas e mesmo do estranxeiro.
Neste contexto, fortemente
dependente de conxunturas e decisións esóxenas, temos que enmarcar a
experiencia da implantación e fracaso da industria do gas en Ferrol.
As propostas para instalar unha
fábrica de gas en Ferrol e substituír a iluminación con farois de petróleo
remontan ó ano 1861 pero habería que esperar ata o ano 1864 para a adxudicación
do encargo á empresa londiniense “William Knight & Co.”, designándose o
Campo de Batallones, no barrio de Esteiro, para a situación da fábrica. Aínda
que en novembro de 1865 se comezara a escavación para a instalación do
gasómetro, as obras pronto quedaran suspendidas, e tras meses de dilacións e
aprazamentos por parte da empresa, o concello finalmente rescindía o contrato
no mes de setembro de 1866.
Pasadas as convulsións e a
inestabilidade política do chamado Sexenio Revolucionario (1868-1874), o
alcalde Demetrio Plá y Frige subscribía o 23 de decembro de 1878 contrato de
alumeado por gas con a empresa de William Scott Smith e James Bolland, cedendo
de maneira gratuíta o terreo contiguo ó matadoiro público que se coñecía xa
como “Campo del Gasómetro”, entre a muralla do Arsenal e o Cuartel de
Batallones. Pero aínda que o contrato elevábase a público a mediados de abril
de 1879 co novo alcalde Antonio Togores Corbián, tampouco nesta volta a
concesión rematou na implantación do servizo do gas en Ferrol.
Finalmente, o 10 de xaneiro de
1882, o alcalde asinaba un novo contrato coa compañía barcelonesa “Sociedad
General de Alumbrado de España y Portugal”. Esta empresa ofertaba a
substitución do gas de hulla polo chamado “gas rico”, obtido por destilación dos
aceites de xistos bituminosos procedentes de Escocia (aceites minerais
coñecidos como “Parafina de Escocia”), procedemento daquela máis barato e que
producía un gas de elevado poder calorífico aínda que de peor calidade luminosa.
A fábrica inaugurábase o 7 de marzo
de 1883, no solar de “cento seis metros pola parte anterior, cento dous pola
posterior, cincuenta e catro polo costado dereito e cincuenta e dous polo
esquerdo” cedido polo concello no devandito barrio de Esteiro, limitando polo
norte coa Alameda de Batallones, polo este co Cuartel de Batallones de Marina,
polo sur co camiño de circunvalación da zona militar e polo oeste co camiño
“que baixa ó peirao de San Fernando”. As instalacións iniciais ocupaban so un
cadro de uns corenta e cinco metros por cincuenta e contaban con catro fornos,
dúas columnas de coque para o quecemento dos fornos, os lavadoiros hidráulicos
e o secador, ademais do contador de fabricación, o regulador de presión e un
gasómetro de 150 m3 de capacidade.
O aumento do consumo e a previsión
de subministración ós Arsenais obrigaba á ampliación das limitadas instalacións
iniciais. A compañía houbo de recorrer ó financiamento alleo, traspasando
finalmente a concesión, a fábrica e as conducións o 14 de xaneiro de 1884 á
empresa “Sociedad Catalana para el Alumbrado de Gas”, que fundara en Barcelona
contra 1843 o empresario francés Charles Lebon. Dende o 14 de maio de 1884
facíase cargo da fábrica o barcelonés Pelegrín Fuster quen sería representante
da “Catalana” e director da fábrica ferrolá ata o seu peche en 1898.
As deficiencias no servizo levaron
á revisión do contrato co concello, obrigándose a empresa á transformación das
instalacións para elaborar gas de hulla no canto do gas de xistos. Pretendíase
tamén o traslado da fábrica, propóndose o solar coñecido como “Huertas de
Baterías”, cos inconvenientes dunha meirande distancia para o aprovisionamento
de materia prima e unha maior cota por riba das zonas de subministración. Pola
súa banda, a empresa prefería construír a nova fábrica na mesma zona do
Matadoiro, nos arredores da vella e preto do peirao de San Fernando.
As discusións co concello continuaron
sen acordo, e en tanto o prezo do aceite de xisto comezaba contra 1887 unha
subida que afectaría gravemente á economía da empresa, malia que esta miraría –con
pouco éxito– de mellorar o rendemento do seu proceso produtivo introducindo nel
diversas modificación.
En 1893 o concello comezaba a
instrución dun expediente para a rescisión do contrato do alumeado público da
cidade de Ferrol por falta de cumprimento do mesmo pola subministradora.
Por outra banda, a proposta de don
Antonio Togores Corbián para o estabelecemento en Ferrol dun servizo de
alumeado eléctrico para a subministración a particulares recibía licenza
municipal o 2 de febreiro de 1894. O 13 de xullo do mesmo ano, o señor Togores,
xa presidente da recentemente constituída “Eléctrica Popular Ferrolana”,
recibía permiso para edificar unha fábrica xeradora de fluído eléctrico na
horta situada na esquina da rúa do Sol coa rúa da Muralla, entre a Porta Nova e
a Porta de Canido.
O proxecto de construción da
fábrica de electricidade foi realizado polo enxeñeiro catalán Luis Muntadas e a
dirección da obra foi encomendada a Francisco Gómez, maquinista da Armada, e a
Andrés Avelino Comerma y Batalla, enxeñeiro naval orixinario de Reus. A fábrica,
con catro dínamos de 33 quilovatios para producir corrente continua a 170
voltios, inaugurábase o 12 de maio de 1895 e o servizo un ano despois.
Aínda que o concello e a
“Catalana” aproximaron as súas posicións procurando a celebración dun novo
contrato para garantir a iluminación pública con gas, a fábrica finalizaba a
súa actividade o 30 de abril de 1898 e o 1 de maio de 1898 acordábase o cese
definitivo do servizo e da subministración do gas para alumeado, ó mesmo tempo
que autorizábase a celebración dun contrato coa “Eléctrica Popular Ferrolana”
para o subministro do alumeado público.
A fábrica de gas encravada no
entón xa coñecido como “Campo del Gasómetro” era pouco tempo despois demolida e
o 12 de abril de 1899 formalizábase un convenio entre o concello e a “Eléctrica
Popular Ferrolana” para o alumeado provisorio con enerxía eléctrica. Polas
mesmas datas o enxeñeiro francés Ernesto Presser Dauphine solicitaba a
concesión do tendido de cables pola cidade para a subministración de fluído
eléctrico dende o salto da Fervenza, que aproveitaría as augas do río Belelle
no veciño concello de Neda, a uns doce quilómetros da cidade de Ferrol. O
Concello de Ferrol aceptaba o 30 de xuño de 1899 a proposta de “Presser y
Compañía” para o alumeado público.
O 21 de abril de 1900, por
iniciativa de Ernesto Presser, constituíase en Madrid a "Sociedad General Gallega
de Electricidad" (SGGE), co obxecto da “explotación do salto de auga e
central eléctrica de Segade (Caldas de Reis) no río Umia e do salto da Fervenza
(Neda) no río Belelle, así como a creación ou adquisición doutras fábricas de
electricidade movidas por forza hidráulica ou de vapor e a súa explotación”
feito que acabaría tendo unha enorme transcendencia para o sector eléctrico en
Galicia. Contra 1901 a “Sociedad General Gallega de Electricidad” (SGGE) absorbeu
á “Eléctrica Popular Ferrolana”, permitindo a chegada da enerxía eléctrica a
toda a contorna da ría de Ferrol…, mais esta vai ser outra historia.
Tempo de uso:
Todo o ano, dependendo da subministración de carbón para
os fornos e de aceites de xisto para o proceso de gasificación.
Sistema de produción:
A destilación de aceite de xistos bituminosos
(aceite mineral coñecido como parafina de Escocia) co procedemento de Rieber e
Grübner de Basilea permitía obter “gas rico”, de elevado poder calorífico pero
de baixo poder luminoso, aínda que utilizábel como gas de alumeado, con coque e
alcatrán como subprodutos. Pola baratura do petróleo fronte o carbón naqueles
anos, este procedemento permitía obter un gas de alumeado máis barato que o gas
de hulla, aínda que de peor calidade.
A destilación dos aceites
bituminosos provoca unha descomposición que da lugar a produtos sólidos
(coque), líquidos (alcatrán e auga) e volátiles (gases e vapores combustibles),
nun proceso moi semellante ó da destilación dos carbóns. O proceso ten tamén tres
fases diferenciadas:
Unha desgasificación inicial, na
que co quecemento do aceite comeza a desprenderse anhídrido carbónico, monóxido
de carbono e hidrocarburos da serie do metano.
Continúa o proceso coa
desgasificación principal, liberándose gran cantidade de gas e deixando unha
masa pastosa e esponxosa residual, que aglomera finalmente nun produto poroso
que solidifica para formar o coque.
Por último ten lugar a
desgasificación final, proseguindo o desprendemento de gases (principalmente
hidróxeno) do coque en cantidades considerables.
Os fornos tiñan que ser
previamente quentados queimando carbón, leña e coque, ata acadar a temperatura
de inicio do proceso, que podía ter un rendemento de 50 ou 51 metros cúbicos de
gas producidos por cada cen quilogramos de aceite destilado.
O gas obtido tiña que someterse
seguidamente a unha serie de procesos de depuración. O primeiro era o
arrefriamento do gas ata uns 100 ºC e unha primeira separación de alcatrán no barrilete por medio do lavado con auga
amoniacal. Despois o gas arrefriábase de novo nos condensadores ata uns 10 ou 20 ºC, separándose máis alcatrán,
amoníaco e benzol. Tralos condensadores dispúñanse os exhaustores, uns ventiladores para impulsar o gas coa presión
suficiente ata o gasómetro.
Viñan despois os separadores de alcatrán, para reter os
residuos que aínda puidera conter o gas, e os lavadores de cianógeno, para extraer o ácido cianhídrico. E aínda
tiña que separarse a naftalina, lavando o gas con aceite destilado de alcatrán
de lignito; recuperarse o amoníaco mediante lavado con auga; extraer o benzol por
lavado do gas con aceite destilado de alcatrán de hulla; e finalmente, depurar
o xofre por absorción con hidróxido férrico antes de enviar o gas ó gasómetro.
O gasómetro consistía nunha cuba
cilíndrica para conter o gas cuberta cunha campá tamén cilíndrica que podía
deslizarse verticalmente dentro da cuba en función da cantidade de gas
almacenado nesta, mantendo así constante a presión do gas. A estanquidade entre
ambos recipientes viña garantida por un anel de peche hidráulico a base da auga
ou de aceite de alcatrán. Consonte a carga encol da campá a presión do gas nela
contido podía variar entre 80 e 220 milímetros de columna de auga, presión coa
que o gas enviábase polas redes de distribución ata os diferentes puntos de
consumo na cidade.
O alcatrán obtido sometíase a
destilación fraccionada para obter aceite lixeiro (ata 170 ºC), aceite
intermedio (170 a 230 ºC), aceite pesado (230 a 270 ºC), antraceno e pez (máis
de 270 ºC), produtos de gran valor industrial.
Actividades laborais:
Nos primeiros anos da súa implantación as fábricas de gas
dependían maioritariamente de persoal estranxeiro, pola necesidade de unha
certa competencia ou especialización nos oficios propios da industria. Máis
adiante a mellora na formación dos traballadores locais permitiría a substitución
do persoal estranxeiro.
Emprego:
Pola pequena dimensión da planta ferrolá, o número de
empregados, todos homes, non pasou de dez nos mellores tempos.
Materias Primas:
Aceites bituminosos adquiridos á empresa francesa
“Societé Lyonnaise de Schistes Bitumineuses”. Consumo anual de 120 toneladas
cara a 1889. Para o quecemento dos fornos importábase tamén carbón, xuntándose
ás veces con carbón asturiano.
Produtos Elaborados:
Gas de alumeado e alcatrán (respectivamente 58.000 m3
e 13 t no ano 1889).
Distribución e comercialización:
Na área urbana da cidade de Ferrol.
Referencias Bibliográficas:
Arroyo Huguet, M., 2006, El gas en Ferrol (1883-1898). Condiciones técnicas, iniciativas
económicas e intereses sociales, Universidad de Barcelona, Barcelona. ISBN 84-689-6500-6.
Barreiro
Fernández, X.R., 1990, “Saunier y la fábrica de gas”, Cien años de luz eléctrica en Galicia, Ramón García Fontenla (ed.),
introd. de Domingo García Sabell, Unión Fenosa, Madrid, p. 37-
Cardesín Díaz, J.M., 2004, “A tale of two cities: the
memory of Ferrol, between the Navy and the working class”, Urban History, vol. 31, nº 3, p. 329-356. ISSN 0963-9268. Published
online by Cambridge University Press. EISSN 1469-8706.
Carmona
Badía, X., 1990, “Crisis y transformación de la base industrial gallega, 1850-
Carmona
Badía, J., y Nadal Oller, J., 2005. El
empeño industrial de Galicia. 250 años de historia, 1750-2000. A Coruña:
Fundación Pedro Barrié de la Maza. DL C-2342-2005. ISBN 84-95892-38-3.
Carré
Aldao, E., 1928. “Provincia de La Coruña”, Geografía
General del Reino de Galicia. Francisco Carreras Candi (dir.), trece volúmenes,
Barcelona: Editorial Alberto Martín, reedición facsimilar en 1980, Ediciones
Gallegas, La Coruña.
Carreras
Candi, F. (dir.), 1928, Geografía General
del Reino de Galicia, trece volúmenes, Editorial Alberto Martín, Barcelona,
reedición facsimilar en 1980, Ediciones Gallegas,
Lara
Coira, M., 1997, Ingeniería del Gas, apuntes
de la asignatura de quinto curso de Ingeniería Industrial, Ferrol: Escuela Politécnica
Superior de la Universidad de A Coruña.
Lindoso Tato, E., 2006, “A la sombra del Arsenal: la
oferta empresarial ferrolana en siglo XIX”, Cuadernos
de Estudios Gallegos, LIII, nº 119, enero-diciembre 2006, p. 271-304. ISSN 0210-847 X.
Lindoso Tato, E., 2006, Los pioneros gallegos. Bases del desarrollo empresarial (1820-1913),
LID Editorial Empresarial, Madrid. ISBN 84-88717-94-6.
Llorca Freire, G., 1998, “Ferrol contemporáneo”, Historia de Ferrol, Ramil González, E., et al., Oleiros (Coruña): Vía Láctea
Editorial.
ISBN 84-921363-5-9.
Manual del Ingeniero, 1942,
Enciclopedia del Ingeniero y del Arquitecto compilada por la Academia Hütte de
Berlín, 2ª ed. trad. de la 26ª edición alemana, tomo IV, Barcelona: Gustavo
Gili.
Martínez López, A. (coord.), Mirás Araujo, J., e Lindoso
Tato, E., 2009. La industria del gas en Galicia: del alumbrado por
gas al siglo XXI, 1850-2005. Grupo de
Estudios de Historia de
Meijide
Pardo, A., 1974-75. “La primera industria coruñesa del vidrio (1827-1850)”. Revista del Instituto “José Cornide” de
Estudios Coruñeses, número 10-11, p. 143-201. La Coruña: Instituto José
Cornide de Estudios Coruñeses.
Rodríguez
Ojea, F. (coord.), 2000, Grandes
empresas, grandes historias de Galicia,
Índice de mapas e planos:
Localización no
Mapa Topográfico Nacional 1:25.000: Folla 21-II Ferrol // Fuso
29 / X 562.613,00 / Y 4.814.424,59