Municipal

Si, exteriormente dado o estado de deterioro

Pódese visitar libremente. De desexar unha visita guiada chamar aos teléfonos 981891405 ou 670063279, ou contactar no correo mlara@asociacionbuxa.com

Juan Lestache, “de nación francés”, quen no 1767 desembarcara en Ferrol un cargamento de trigo, iniciaba no ano 1775, asociado ao seu compatriota e tamén comerciante Francisco Bucau, a construción dun complexo industrial muiñeiro na marxe dereita do esteiro do río Xuvia. Catro muíños “de nueva invención” chegaran a sumar unha capacidade anual de moenda de setenta mil fanegas de trigo (uns tres millóns oitocentos oitenta e cinco mil litros, cun peso aproximado de tres millóns vinte e sete mil cincocentos quilogramos) que facía traer principalmente dende os portos cantábricos de La Requejada e Santander, os portos bálticos de Memel, Riga e San Petersburgo, e mesmo da distante Filadelfia alén os mares, ademais dos portos europeos de Roterdam, Hamburgo, Londres, Burdeos, Bayona, e Porto, entre outros portos de Francia, Inglaterra, Portugal e da propia Galicia. Ademais de con dilixentes axentes comerciais establecidos nos diversos portos de embarque, contaba para iso cun bergantín e unha fragata que fondeaban en Ferrol, dende cuxas augas unha lancha con cinco mariñeiros e mastro abatible transportaba os cereais ata o propio embarcadoiro dos muíños da ponte de Xuvia, cargando despois os barrís de fariña de volta a Ferrol para o consumo local e o subministro á armada e, dende 1793, para a súa expedición aos destinos ultramarinos.

Situado no casco urbano de Xuvia, no límite dos termos municipais de Narón e Neda. Estero do río Xuvia, na marxe dereita e no límite de acción das mareas, que alcanza ata o mesmo pé da presa. En fronte e na marxe esquerda do río atópanse os que foran Reais Establecementos de presa. En fronte a na marxe esquerda do río atópanse os que foran Reais Establecementos de Xuvia (1790-1868), nos que se fabricaban pranchas de cobre e se acuñaba moeda, ata que no 1873 pasan a propiedade privada para rexurdir como centro téxtil aínda en funcionamento.

Finais do século XVIII (1775) polos comerciantes franceses Juan Lestache e Francisco Bucau ("cuatro molinos, con todos sus artefactos, almacenes y armadijo").

Segunda metade do século XX (1970).

Aínda que a planta é irregular, o núcleo do complexo resalta claramente, tratándose da única construción de planimetría regular. É unha edificación de planta rectangular e dúas alturas, construído con muros de cachotería moi ruín, recebada e caleada, deixando á vista os esquinais e marcos dos vans, onde se utilizan pezas regulares de cantería. Os vans deste corpo teñen arcos escarzanos, e a cornixa destaca especialmente, xogando cos ladrillos que a forman, dispoñéndose de xeito decorativo. Conta na planta térrea con dúas moas, as mesmas coas que conta un corpo apegado ao este, sobre o río. En torno ao patio que se abre ante esta construción central sitúanse os almacéns e a vivenda. Nun dos lenzos desta ábrese unha pequena galería, sobre canzorros, que noutro tempo sería un balcón, máis tarde transformado.

Todo o ano, salvo estiaxes extremas do río Xuvia.

Funcionamento hidráulico por medio de catro turbinas de regolfo.

Elaboración de fariñas de trigo.

Non se dispón de datos, non sendo os cinco homes necesarios para o manexo da lancha. Cabe supoñer polo menos tres homes no muíño (muiñeiro, peneireiro e un axudante) e un no despacho. Débense ter tamén en conta os axentes comerciais espallados polos portos de intercambio comercial.

Trigo do país e de importación. Trigo importado do Báltico (portos de Memel, Riga e San Petersburgo), Atlántico europeo (portos de Rotterdam, Hamburgo, Londres, Burdeos, Bayona) e americano (porto de Filadelfia).

Fariñas de trigo. A moenda era de setenta mil fanegas anuais, a metade de fariña flor e a outra de segunda sorte. Amais constrúense dous mil barrís anuais de sete arrobas e media cada un para enviar a fariña “a América e outras partes”.

Comercialización ao menor e ao maior, en sacas e envasado en barrís ao baleiro para mellor conservación. Distribución e venda na comarca e no resto do país, e tamén exportación europea e ultramarina.

Meijide Pardo, A.: "El empresarismo industrial del negociante francés J. Lestache en el Ferrol del siglo XVIII". Anuario Brigantino, 1997, num. 20, pp. 35-50.

Merlán Bollaín, E.; Pena Graña, A., Filgueira López, A.: Narón. Unha Historia Ilustrada na Terra de Trasancos. Narón: Bahía Edicións, 1995. ISBN 84-97674-77-1

Pena Graña, A.: “A muiñeiría industrial de Narón”. Primeiras Jornadas Nacionales sobre Molinología. Cadernos do Seminario de Sargadelos, nº 75. Sada: Ediciós do Castro, 1997, pp. 713-723. ISBN 84-7492-862-1

Pena Graña, A.: Industriais e Reais Fábricas de Narón en Tempos da Ilustración. Cardesín Díaz, J. M. (epíl.). Narón: Equona Deseño Editorial, 2007. ISBN 978-84-920185-81

Soraluce Blond, J. R.; Fernández Fernández, X. (dir.): Arquitecturas da provincia da Coruña: Ares, Fene, Mugardos, Narón e Neda. A Coruña: Deputación da Coruña, 1999. ISBN 84-95335-07-7

Urgorri Casado, F.: “Los molinos de Bermúdez en Puente Lambre y la molinería en Ferrol y Betanzos en los iglos XVII y XIX”. Untia. Boletín do Seminario de Estudios Mariñáns, 1986, vol. II, pp. 153-183.

2009