102 Minas de ferro de A Silvarosa
- Provincia: Lugo
- Concello: Viveiro
- Parroquia: Covas (San Xoán)
- Lugar: A Silvarosa
- Paraxe: Monte de A Silvarosa
- Coord. Xeográficas - Latitude: 43.65486318179068
- Coord.Xeográficas - Lonxitude: -7.640368938446045
- Coordeadas UTM: Huso 29 // X 609,70 / Y 4.834,60
- Clasificación: Mina de ferro
- CNAE: 07.10 Extracción de minerais de ferro
- Tipoloxía: Galerías
- Comarca: A Mariña Occidental
- Marco Xeográfico: Monte de A Silvarosa
- Ámbito: Rural
- Acceso: Seguindo a C-642 tras cruzar a ponte sobre o río Landro, desde Covas é necesario ascender algo máis de 3 km por pistas locais ata os altos de A Silvarosa.
Ao embarcadoiro do mineral chégase volvendo a Covas e seguindo a C-642 en dirección Ferrol durante 2 km para desviarse á dereita por unha pista local que leva á terminal do embarcadoiro en menos de 1 km.
Tipo de propiedade:
Visitable:
Xestión de visitas:
Historia:
Os terreos da marxe esquerda da desembocadura do río Landro na ría de
Viveiro son desde antigo coñecidos pola súa riqueza en mineral de ferro.
Aproveitando o filón que desde Punta Brela esténdese cara a Bravos, foron
varias as minas de ferro que se explotaron desde finais do século XIX, sendo as
localizadas no Monte da Silvarosa (300 m por riba do nivel do mar) as
historicamente máis importantes, e das máis activas de Galicia. Ademais de
destacar do resto pola contía da súa produción, o transporte do mineral ata a
costa mediante grandes baldes que se desprazaban suspendidos de cables, e as
mesmas instalacións costeiras ao final do teleférico desde as que se cargaba o
mineral nos buques de transporte, confírenlle sen dúbida un atractivo especial.
A mena principal era a magnetita, nun filón cunha potencia duns 3 m
intercalado entre pizarras. Sobre o mineral que alí se extraía, escribía o enxeñeiro de minas don
Pedro Hernández Sampelayo: “El mineral de Vivero, en las dos capas oxidadas, es
magnético, con un punteado de magnetita que se hace más grueso hacia la roca
estéril y con un corte compacto de oxidulo en las clases mejores.” Aínda que sen dúbida o nome máis coñecido das veas viveirenses sexa o das
minas da Silvarosa, pode dicirse que as minas de Choupín, situadas na ladeira
sur do mesmo monte, levaron unha vida en case todo paralela ás primeiras.
Corría o ano 1889 cando o buscador de minas don Ricardo de Llano Oleaga
solicitaba a inscrición no Rexistro Mineiro de varios afloramentos de ferro
localizado na zona de Viveiro e arredores, aínda que el nunca chegaría a
explotalos. Fora o empresario alemán Otto Kreizner, daquela aveciñado en
Bilbao, quen denunciaría en 1896 estas minas, nas que participaría por metade o
enxeñeiro Joseph Massenez, un dos que introduciran na Alemaña o procedemento
Thomas-Gilchrist, utilizado a partires do ano 1879; este procedemento permitía
eliminar o fósforo do mineral mesturando con calcita o ferro fundido, obtendo
ademais unha escoira que se empregaba como fertilizante. Os convertedores
Thomas permitían empregar recursos férricos cunha elevada proporción de fósforo
–o que os fixera ata entón inutilizables na industria siderúrxica–, e déranlle xa
que logo interese comercial ós amplos depósitos de mineral de ferro fosforoso
do norte da provincia de Lugo.
Catro anos máis tarde, a sociedade alemá “The Vivero Iron Ore Co. Ltd.”, arrendataria
da concesión de Kreizner e Massenez e con oficinas en Londres, comezaba os
traballos preparatorios para a explotación das minas de ferro de Viveiro baixo
a dirección do enxeñeiro Frederic Staaden. Aínda que a empresa contaba con máis
concesións na zona, traballouse só nos montes da Silvarosa e Choupín. Estimáranse
inicialmente unhas reservas de 6.000 a 8.000 toneladas, aínda que se
verificaría posteriormente que eran moi superiores.
En decembro do 1899 inaugurábanse oficialmente os traballos mineiros nos
montes Silvarosa e Choupín, dirixidos polo enxeñeiro Frederic Wilhelm Cloos, e
xa o 20 do mesmo mes arribaba ó porto de Viveiro o vapor Laurak-Bac para
embarcar a primeira partida de mineral.
A empresa construíu no alto da Silvarosa, ó lado das explotacións mineiras,
unha barriada que contaba con trinta fogares, un pequeno hospital, un almacén
de comestibles, un cuartel, unha capela e un local para escola con xardín. A
primeira pedra colocarase o 8 de outubro do 1905 e o 29 de xullo do 1906
inaugurábase oficialmente o poboado. Neste importante núcleo mineiro chegaran a
traballar preto de catrocentas persoas, e aquí xurdiron as primeiras
asociacións sindicais que se coñeceron na bisbarra.
O mineral extraíase inicialmente a ceo aberto, en bancadas desenvolvidas
sobre as ladeiras e a parte alta do monte. Conforme avanzábase na escavación
facíase máis difícil o desentulle, polo que tivo que recorrerse á execución de
traballos subterráneos. O método que se utilizaba para arranque e recheo era o
de grandes tallos. De acordo cos datos que puideron recompilarse, a mina
principal dividíase en polo menos seis niveis, nos que se escavaron galerías de
arranque dentro da pizarra
san desde a ladeira do monte. Cada cincuenta metros de
desenvolvemento as galerías transversais cortaban a capa do mineral, e nelas
formábanse os tallos de arranque cada catro metros. As operacións de arranque e
recheo repetíanse por plantas de tres metros ata unha altura de total de trinta
metros. Para o arranque da rocha utilizábanse martelos de aire comprimido, que
se alimentaban por medio de dous compresores que podían servir un total de dez
a doce martelos. En total chegáronse a escavar uns tres quilómetros de galerías, que incluían unha gran sala con capacidade para unhas cincocentas
persoas, sala que sería posteriormente clausurada.
O transporte do mineral, cun rendemento de 250 t/h, realizábase por medio
dun sistema aéreo bicable de 5.570 m de lonxitude, por que baixaban as
vagonetas desde a estación de carga da Silvarosa ata o cargadoiro da Ínsua,
situado na Concha de San Xoán ó abeiro da Punta do Cabalo, na marxe esquerda da
ría de Viveiro, cargadoiro desde o que se embarcaba o mineral nos buques de
vapor que o exportarían a Alemaña, á comarca siderúrxica do Ruhr e case
exclusivamente vía Rotterdam.
O teleférico, do denominado sistema Bleicher (Adolf Bleicher & Co.,
Leipzig-Gohlis, Alemaña), aproveitaba a diferenza de alturas entre as minas e o
mar para o seu funcionamento, e foi o primeiro sistema deste tipo que se
implantara en Galicia. A liña principal de transporte que se iniciaba na
estación central na Silvarosa, ía dividida pola estación intermedia da
Garganta. Contábase tamén con outras dúas liñas menores: un empalme desde
Lavandeiras ata a estación central da Silvarosa, e un transporte especial desde
o depósito do cargadoiro da Ínsua ata a estación de descarga sobre o mar.
O mineral transportábase nas vagonetas suspendidas do teleférico desde a
mina ata o cargadoiro da Ínsua, onde atracaban os buques de vapor que tiñan que
transportalo ós portos de destino. Unha vez recibido nas moegas superiores do
cargadoiro, o mineral descargábase por unhas aberturas situadas na súa parte
inferior nun túnel no que se recollía para o seu lavado e posterior traslado
ata o extremo do cargadoiro, xa sobre o mar, desde onde se embarcaba nos buques
alí atracados.
A parte final do cargadoiro estaba formada por unha viga duns cento dez
metros de lonxitude, estrutura que contaba cun único apoio nun piar situado a
uns setenta metros da liña de costa. Nas moegas do cargadoiro da Ínsua podíanse
almacenar ata vinte mil toneladas de mineral, que tralo seu lavado transportábase
ata a punta do cargadoiro mediante baldes dunha tonelada de capacidade
suspendidos dunha pequena liña aérea. Nunha xornada de dez horas podíanse
chegar a cargar dous mil toneladas de mineral en vapores de ata seis mil
toneladas. Como xa quedou indicado, o destino destes barcos eran os portos de
Alemaña e de Inglaterra, países nos que o mineral de ferro galego utilizábase
principalmente na fabricación de canóns.
Tralo inicio en 1914 da Primeira Guerra Mundial, a exportación do mineral a
Alemaña foise facendo máis e máis difícil, o que levou finalmente á
paralización das explotacións mineiras case ó inicio da guerra. Desde o comezo
da explotación en 1899, quince anos atrás, producíranse ata entón da orde dun
millón seiscentas setenta mil toneladas de mineral de ferro, cunha
periodicidade de cento trinta mil toneladas anuais de minerais exportadas nun
total de catrocentos sesenta e nove buques.
Finalizada a guerra, a baratura da chatarra e a prevalecencia na siderurxia
do procedemento Siemens-Martin básico, que permitía combinar as menas
–fosforosas ou non– cunha proporción variable de chatarra, afectaron gravemente
á demanda de minerais fosforosos.
Descrición Xeral do Entorno:
Construcción:
Abandono:
Descrición:
O mineral extraíase
inicialmente ao descuberto, en bancadas desenvolvidas sobre as ladeiras e a
parte alta do monte. Conforme se avanzaba na escavación facíase máis difícil o
rebo, polo que houbo de recorrerse á execución de traballos subterráneos. O
método que se utilizaba para arranque e recheo era o de grandes tallos. De
acordo cos datos que puideron recompilarse, a mina principal dividíase en polo
menos seis niveles, nos que se escavaron galerías de arranque dentro da lousa
sa desde a ladeira do monte. Cada cincuenta metros de desenvolvemento as
galerías transversais cortaban a capa do mineral, e nelas formábanse os tallos
de arranque cada catro metros. As operacións de arranque e recheo repetíanse
por plantas de tres metros até unha altura de total de trinta metros. Para o
arranque da roca utilizábanse martelos de aire comprimido, que se alimentaban
por medio de dous compresores que podían servir a un total de dez a doce
martelos. En total chegáronse a escavar un tres quilómetros de galerías, que
incluían unha gran sala con capacidade para unhas cincocentas persoas, sala que
sería posteriormente clausurada.
O transporte do
mineral realizábase por medio dun sistema aéreo bicable de 5.570 m de
lonxitude, polo que baixaban as vagonetas desde a estación de carga da
Silvarosa até o cargadoiro da Ínsua, situado na Cuncha de San Juan ao abrigo da
Punta do Cabalo, na marxe esquerda da ría de Viveiro, cargadoiro desde o que se
embarcaba o mineral nos buques de vapor que o exportarían a Inglaterra e
Alemaña.
O teleférico, do
denominado sistema Bleichert, aproveitaba a diferenza de alturas entre as minas
e o mar para o seu funcionamento, e foi o primeiro sistema deste tipo que se
implantou en Galicia. A liña principal de transporte que se iniciaba na
estación central na Silvarosa, estaba dividida pola estación intermedia da
Garganta. Contábase tamén con outras dúas liñas menores: un empalme desde
Lavandeiras até a estación central da Silvarosa, e un transporte especial desde
o depósito do cargadoiro da Ínsua até a estación de descarga sobre o mar.
O mineral
transportábase por medio das vagonetas suspendidas do teleférico desde a mina
até o cargadoiro da Ínsua, onde atracaban os buques de vapor que habían de
transportalo ós portos de destino. Unha vez recibido nas tolvas superiores do
cargadoiro, o mineral descargábase por unhas aberturas situadas no seu parte
inferior nun túnel no que se recollía para o seu lavado e posterior traslado
até o extremo do cargadoiro, xa sobre o mar, desde onde se embarcaba nos buques
alí atracados.
A parte final do
cargadoiro estaba formado por unha viga dun cento dez metros de lonxitude,
estrutura que contaba cun único apoio nun alicerce situado a un setenta metros
da liña de costa. Nas tolvas do cargadoiro da Ínsua podíanse almacenar até vinte
mil toneladas de mineral, que tras o seu lavado transportábase até a punta do
cargadoiro mediante baldes dunha tonelada de capacidade suspendidos dunha
pequena liña aérea. Nunha xornada de dez horas podíanse chegar a cargar dous
mil toneladas de mineral en vapores de até seis mil toneladas. Como xa quedou
indicado, o destino destes barcos eran os portos de Alemaña e de Inglaterra,
países nos que o mineral de ferro galego utilizábase principalmente na
fabricación de canóns.
Tempo de uso:
Sistema de produción:
Actividades laborais:
Emprego:
Materias Primas:
Produtos Elaborados:
Distribución e comercialización:
Referencias Bibliográficas:
Carmona Badía, J.,
y Nadal Oller, J., 2005, El empeño
industrial de Galicia. 250 años de historia, 1750-2000, Fundación Pedro
Barrié de
Cueto y Noval, R.
del, 1928, La minería de la región
gallega, reproducción facsimilar por
Donapetry
Iribarnegaray, J., 1953, Historia de Vivero
y su Concejo, edición facsímil de 1991 de
Hernández Sampelayo,
P., 1922, Hierros de Galicia, tomo I,
Gráficas Reunidas, Madrid.
Hernández Sampelayo,
P., 1931, Hierros de Galicia, tomo II,
Gráficas Reunidas, Madrid.
Hernández Sampelayo,
P., 1934, Geología gallega (Discurso de
ingreso en
Hernández Sampelayo,
P., 1935, Hierros de Galicia, tomo III,
Gráficas Reunidas, Madrid.
La minería de Galicia, 1991, Dirección Xeral de Industria
de
Mirre, J.C., 1990, Guía dos minerais de Galicia, Galaxia,
Vigo. DL VG-328-1990. ISBN 84-7154-729-5.
Índice de mapas e planos:
Localización no Mapa Topográfico Nacional 1:25.000: Folla 8-II Viveiro
// Fuso 29 / X 609,70 / Y 4.834,60