127 Fábrica de A Galiñeira
- Provincia: A Coruña
- Concello: Lousame
- Parroquia: San Martiño de Lesende
- Lugar: Castro
- Paraxe: A Galiñeira
- Coord. Xeográficas - Latitude: 42.789802943914935
- Coord.Xeográficas - Lonxitude: -8.840024471282959
- Coordeadas UTM: Huso 29 // X 513,19 / Y 4.737,59
- Clasificación: Fabricación de papel
- CNAE: 17.12 Fabricación de papel y cartón (Papel de varias calidades)
- Tipoloxía: Muíño papeleiro con elaboración manual
- Comarca: Noia
- Ámbito: Rural
- Acceso: No quilómetro 23 da estrada AC-308 (antiga LC-301) de Padrón a Noia, cóllese na man dereita o desvío ó lugar de Castro, e dende alí un camiño de uns novecentos metros lévanos ata as ruínas da fábrica.
Tipo de propiedade:
Visitable:
Historia:
A fábrica de papel de A Galiñeira aproveitaba as augas do
río de Sóñora, tamén chamado do Castro, de Vilacoba, ou de Os Batáns (polo gran
número que deles houbo), localizándose na súa marxe esquerda, a uns trescentos
metros ao noroeste do lugar de Castro, na parroquia de San Martiño de Lesende,
termo municipal de Lousame na provincia da Coruña.
Indica Gayoso Carreira que os seus derradeiros
propietarios tiñan de apelidos Sedano e Málvarez. No ano 1971 xa fotografara
soamente ruínas.
Construcción:
Abandono:
Descrición:
O proceso de fabricación de papel iniciábase co escollido
e clasificación dos trapos almacenados na fábrica segundo as súas fins,
reservándose os mellores para a fabricación de papel de calidade superior,
destinándose os peores para a fabricación de papel basto, como a estraza ou a
estracilla.
Acumulada a cantidade de trapos suficiente para iniciar o
proceso, botábanse nun pío chamado podredoiro, engadindo auga e deixando
levedar durante un período de tempo de cinco ou seis semanas, ata que a calor
da fermentación no podredoiro “queime ó meter a man”. Finalizada esta
operación, os trapos reducíanse manualmente a anacos pequenos, con axuda dunha
gadaña ou cortador, levándoos a continuación ó muíño de mazos.
Un apresamento construído nunha revolta do río de
Vilacoba permitía derivar as augas a unha canle construída na súa marxe
esquerda, que tras un percorrido duns douscentos metros, conducíaas ás
instalacións da fábrica de papel, onde vertíanse sobre unha gran roda
hidráulica vertical de uns dous metros de diámetro.
Esta roda motriz, do tipo gravitatorio de caixóns ou
arcaduces, levaba o seu eixe erizado de levas que accionaban os mazos,
erguéndoos para bater nas pías ou tinas en que se colocaran os trapos cortados
unha vez finalizada a súa fermentación tras a estancia no podredoiro.
Descoñécese a configuración precisa e detallada das
instalacións, aínda que pola época da súa construción é moi posible que contase
xa con tres grupos de mazos diferenciados para os labores específicos de
esfiañado (tres pías de esgazado), afinado (dúas pías de moenda) e desleído
(unha pía de homoxeneización da pasta) tras as que se obtiña a polpa ou pasta
para a elaboración do papel.
Unha vez obtida a pasta de papel procedíase ó seu callado
vertendo unha pequena cantidade de polpa nun molde rectangular co fondo formado
por unha fina malla de arames; a auga escoaba a través do mallazo, pero as
fibras nel retidas ó enfurtirse formaban unha folla de papel sobre os arames.
Esta operación manual era relativamente rápida, rendendo uns oito pregos por
minuto cun só operario.
Retirados os pregos dos moldes poñíanse en pía
intercalando entre cada un uns panos de la branca sen costuras, os saiales.
Despois procedíase ó seu prensado, en prensa ou entre roletes, para escoar a
auga sobrante e finalmente deixábanse secar ó aire.
Materias Primas:
Produtos Elaborados:
Distribución e comercialización:
Referencias Bibliográficas:
Asunción
Pastor, J., 2002, El papel. Técnicas y métodos tradicionales de elaboración,
Parramón, Barcelona. DL NA-2161-2001. ISBN 978-84-34224-10-0.
Bailly-Bailliere,
1879. Anuario del Comercio, de
Basanta Campos,
J.L., 1966, “Algunas adiciones a la historia de la fabricación de papel en
Galicia del siglo XVIII a nuestros días”, Investigación
y Técnica del Papel, núm. 7, enero 1966, p. 23-41. D.L. M-13650-1964.
Basanta Campos,
J.L., 1999, “La fábrica de papel de Soutorredondo, en Noia, provincia de A
Coruña”, Actas del III Congreso Nacional
de Historia del Papel en España, Banyeres de Mariola, Alicante, 1 al 4 de
septiembre de 1999, Asociación Histórica de Historiadores del Papel, Consell de
Cultura, Educació i Ciéncia de
Carmona Badía, J.,
y Nadal Oller, J., 2005, El empeño
industrial de Galicia. 250 años de historia, 1750-2000, A Coruña: Fundación
Pedro Barrié de
Gayoso Carreira,
G., 1965, “La fabricación del papel en Galicia del siglo XVIII a nuestros
días”, Investigación y Técnica del Papel,
núm. 4, abril 1965, p. 193-223. D.L. M-13650-1964.
Gayoso
Carreira, G., 1994, Historia del papel en
España, 3 vol., 2ª ed. 2006, Lugo: Servicio de Publicaciones de
González Tascón,
I., 1987, Fábricas hidráulicas españolas,
2ª ed. 1992, Centro de Publicaciones del Ministerio de Obras Públicas y
Transportes (CEDEX-CEHOPU) y Turner Libros, Madrid. ISBN 84-7790-147-3.
Larruga Boneta, E.,
1784-1800, Memorias políticas y
económicas sobre los frutos, comercio, fábricas y minas de España, con inclusión de los reales decretos, órdenes,
cédulas, aranceles y ordenanzas expedidas para su gobierno y fomento,
tres series previstas, primera serie de 45 tomos en cuarto, sólo cuatro
publicados (Castilla
Madoz Ibáñez, P.,
1846-1850, Diccionario
geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar, 16
vol., Establecimiento tipográfico de P. Madoz y L. Sagasti, Madrid, (vol 6-9:
Est. Tipografico-Literario Universal; vols 10-11: Imprenta al Diccionario
Geográfico, á cargo de José Rojas; vols 12-16: Imprenta del Diccionario
geográfico estadístico-histórico de Pascual Madoz). Existe una versión
digitalizada y de libre acceso a través de la Biblioteca Virtual de Andalucía:
http://www.juntadeandalucia.es/cultura/bibliotecavirtualandalucia [Acceso 17 octubre 2009].
Ministerio de
Industria y Comercio, 1934. Estadísticas
de la industria del papel y cartón, publicadas de
Miñano y Bedoya, S.
de, 1826-1828, Diccionario geográfico-estadístico
de España y Portugal, 11 vol., Madrid: Imprenta de Pierart-Peralta.
Servicio Sindical
de Estadística, 1966. Catálogo de
empresas y productos industriales, Madrid.
Verea y Aguiar, J.,
1803, Proyecto económico para promover el
establecimiento de fábricas de papel en el Reyno de Galicia, Santiago de
Compostela.