155 Fábrica de gas da Coruña
- Provincia: A Coruña
- Concello: A Coruña
- Parroquia: A Coruña (núcleo urbano)
- Lugar: Barrio da Pescadería
- Paraxe: Praia do Orzán
- Dirección: Esquina nororiental da rúa Juan Canalejo coa rúa do Sol
- Coord. Xeográficas - Latitude: 43.371957956497624
- Coord.Xeográficas - Lonxitude: -8.402019739151001
- Coordeadas UTM: Fuso 29 / X 548.209,57 / Y 4.802.297,86
- Clasificación: Fábrica de gas
- CNAE: 35.21 Produción de gas, 35.22 Distribución por tubaria de combustibles gasosos, e 35.23 Comercio de gas por tubaria.
- Tipoloxía: Destilación de carbón, principalemte hulla graxa de chama longa
- Comarca: Coruña
- Marco Xeográfico: Enseada do Orzán
- Ámbito: Urbano
- Acceso: No casco urbano da Coruña case mirando á enseada do Orzán, na esquina das rúas Juan Canalejo (antigamente rúa do Socorro) e Sol, na mazá que linda ó norte coa rúa do Hospital e a Avenida Barrié de la Maza.
Tipo de propiedade:
Visitable:
Xestión de visitas:
Historia:
De maneira resumida pódese dicir que a
industria do gas para iluminación orixínase nos anos finais do século XVIII,
impulsada polos traballos do mecánico escocés William Murdock e do enxeñeiro
francés Philippe Lebon e facilitada polos progresos da química, a valorización
do coque e o respaldo dos estratos máis avanzados da sociedade.
Aínda que a difusión da industria do
gas foi inicialmente moi dificultosa e coñeceu notables fracasos, a partir do outorgamento
polo Parlamento británico en 1812 do servizo público de gas combustible para
iluminación á empresa “Gas Light and Coke Company” iniciouse a expansión no
Reino Unido e en 1820 quince grandes cidades británicas contaban con fábrica de
gas.
Durante as primeiras décadas do século
XIX a innovación chegara tamén ás principais cidades europeas continentais:
Bruxelas (1819), París (1819), Dublín (1822), Berlín (1824), Róterdam (1826),
Xenebra (1843), Madrid (1843), Barcelona (1843), Estocolmo (1846), Lisboa
(1848), Porto (1849)…
A industria do gas aparece en España en
1842, datas nas que os procesos de acumulación de capital, fundamento de
calquera proceso industrializador, a penas se iniciaran (practicamente, non
existen bancos e nin sequera cóntase con leis que regulen as sociedades por
accións), polo que o aforro carece dos instrumentos financeiros precisos para
orientarse cara a calquera industria intensiva en capital, como é a do gas,
polo que os investimentos neste contexto realízaos case na súa totalidade capital
estranxeiro.
Na seguinte década, cando xorde a gran
expansión bancaria española, o sistema financeiro concentra a súa atención na
oportunidade investidora dos ferrocarrís, esquecendo ao sector industrial.
Chégase así a finais do século XIX,
cunha industria que creceu e desenvolveuse modestamente, moi por baixo do resto
da industria europea. No que incumbe á industria do gas, baste sinalar como
referencia a título comparativo que mentres en Inglaterra a primeira fábrica de
gas pódese datar xa en 1807 e vinte e dous anos máis tarde, en 1829, xa
existían máis de duascentas, en España instalábase o primeira trinta e cinco
anos despois (1842, Barcelona), e vinte e catro anos máis tarde, en 1866, tan
só había vinte e seis fábricas en funcionamento.
A inicios do século XX, o proceso de
industrialización español non se asentara, España seguía a ser un país de base
eminentemente agraria e na industria do gas xa estaba consolidada a gran
diferenza, posto que ó non realizarse os investimentos en infraestruturas, o
uso de gas -coa excepción catalá- non se popularizara, mentres que no resto de
Europa xa existían numerosas fábricas coas súas correspondentes redes de
distribución.
Unha segunda oportunidade de recuperar
o atraso da industria do gas -por outra banda, similar ó do conxunto da
industria española- xorde nos anos de 1920, coa repatriación dos capitais de
Cuba e os efectos fortemente expansivos da primeira guerra mundial. Esta vez, o
problema xorde da competencia que representa a aparición da electricidade,
primeiro de orixe térmica, e hidráulica despois, que vén substituír á
aplicación básica da industria do gas, a iluminación.
En resumo, cando se inicia a industria
do gas en España non existe o capitalismo financeiro que a difunda rápida e
eficazmente; cando, tardío, aparece o capitalismo financeiro en España, a época
dourada da iluminación por gas feneceu, e ese capital envórcase con entusiasmo
na nova forma de enerxía, a electricidade. Esta situación tradúcese na carencia
de infraestruturas, e mesmo, de mercados gasistas desenvolvidos, que son as
pautas fundamentais que marcan as diferenzas con respecto a outros países
industrializados no que atinxe á industria española do gas.
Os primeiros fitos do desenvolvemento
da industria do gas en España márcanos a iluminación co primeiro farol de gas
na aula de Debuxo da Casa Lonxa do Mar da Xunta de Comercio do Principado de
Cataluña (Barcelona, 1826) e a posta en marcha da rudimentaria fábrica de gas
coñecida como “O Laboratorio” no alto da rúa de Carretas de Madrid (1832), coa
que se iniciou a iluminación con farois de gas dalgunhas rúas céntricas da
capital do reino. O éxito do “Laboratorio” foi tal, que o rei Fernando VII
dispuxo outra pequena fábrica no Campo do Mouro, inmediata ó palacio real.
Na o ano 1843, a “Compañía Madrileña de
Alumbrado y Calefacción por Gas”, fíxose cargo do servizo, e en 1844, unha
compañía inglesa construíu unha fábrica de gas xunto á ponte de Toledo,
abastecida con carbóns de Puertollano e Asturias, estendéndose
considerablemente a subministración de gas por todo Madrid, de maneira que en
1885 producíronse 13 millóns de metros cúbicos de gas, e en 1890 as
canalizacións alcanzaban os 270 km de rede.
En Barcelona, tras unhas primeiras
xestións realizadas en 1840 por Charles Lebón, membro dunha familia gasista
francesa, no ano 1843, fúndase a “Sociedad Catalana para el Alumbrado de Gas”,
substituíndo 815 farois de aceite por farois de gas, cun aforro para o Concello
de 18.943 duros e 9 reais ó ano, o que supuña un notabilísimo aforro, da orde
do 50% do custo precedente.
A primeira fábrica de gas construíuse
na Barceloneta, e en 1854, fundábase “La Propagadora del Gas”, segunda empresa
gasista barcelonesa, que instalaba a súa fábrica en Grácia, distribuíndo o gas
en San Gervasio, Corts e Sarriá. En 1861, Charles Lebón, fundaba “Gas
Municipal”, logrando un contrato de quince anos co concello e instalando unha
nova fábrica en El Arenal, estendéndose a distribución polo Poble Nou e San
Martín de Provençals.
A partir da década de 1840, o
desenvolvemento da industria do gas en España é xa continuado e imparable. Tralas
primeiras fábricas de Madrid (1832), Barcelona (1843), Bilbao (1847) e
Santander (1852), instálase unha segunda fábrica en Barcelona (1854), ademais
das da Coruña (1854), Oviedo e Palma de Mallorca (1859), Tarrasa (1860), Lérida
e Valencia (1862), Murcia (1864), Zaragoza (1865), Granada (1866), Almería
(1867), Cádiz (1868), Gijón (1870), El Puerto de Santa María (1871), Santiago
de Compostela (1872), etc.
Malia o seu retraso, a expansión da
industria do gas en España foi notable, chegándose a contabilizar até un total
de 57 fábricas de gas, 28 das cales se localizaban en capitais de provincia, e
as restantes atopábanse en localidades con certa concentración de poboación.
Por outra banda, das 57 fábricas de gas citadas, 26 delas atopábanse en
Cataluña, o que pon de manifesto o forte arraigamento da industria gasista naquela
rexión.
O desenvolvemento da industria do gas
en España viuse entorpecido e atrasado polo lado da demanda polo reducido
consumo industrial e privado da época, e polo elevado custo da materia prima
–hullas gasificables– e as limitacións financeiras para a construción das redes
de subministración, no que incumbe á oferta.
A carencia de carbóns de calidade e a
falta de comunicacións terrestres no país limitou inicialmente o
desenvolvemento a aquelas zonas costeiras que contaban con infraestruturas portuarias
apropiadas para facilitar o aprovisionamento de carbóns ás fábricas de gas a
uns prezos competitivos.
Xa desde principios do século XX, a
popularización da iluminación eléctrica supuxo unha difícil situación para o
sector gasista, que ante o declive da iluminación pública con gas, tratou de
promover novas utilizacións para o gas cidade.
As dificultades de abastecemento de
carbón trala guerra civil española (1936-1939), supoñen unha nova dificultade
para a industria gasista, que mesmo se ve obrigada nalgúns casos á suspensión
da subministración, situación que non puido normalizarse no país até 1951.
Co esgotamento dos carbóns de maior
calidade, os prezos da materia prima para a gasificación incrementáronse de
maneira significativa, experimentándose con modificacións nos procesos para
mellorar os rendementos e permitir a utilización dos carbóns máis baratos.
Aínda que se fixeron con éxito
numerosos intentos de gasificar carbóns de baixa calidade, as técnicas
desenvolvidas non lograron competir cos novos métodos de obtención de gases
combustibles a partir do petróleo, posto que a dispoñibilidade a baixo prezo de
derivados do petróleo procedentes de refinaría e o deseño de diversos
procedementos de gasificación destes derivados para fabricar gases combustibles
cunha ampla gama de poderes caloríficos, incluído o propio gas de refinaría,
convertían en antieconómica mesmo a utilización de carbóns de baixo grao.
Numerosas fábricas de gas deste tipo entraron en explotación a partires de
1960.
O emprego do petróleo no canto do
carbón, presenta indubidables vantaxes na fabricación de gases combustibles. A
unha maior facilidade de manipulación das materias primas líquidas e gasosas,
con instalacións menos voluminosas e que requiren menores investimentos, únese
a posibilidade de fabricar unha gran variedade de gases combustibles, carentes
do temido monóxido de carbono, é dicir, practicamente non tóxicos. Á ausencia
de subprodutos de fabricación nos novos procesos, engádese, ademais, a
posibilidade de producir gas a alta presión, reducindo os custos de transporte
e facilitando a súa distribución a maiores distancias.
En definitiva, o proceso de
substitución do carbón por derivados do petróleo como materia prima básica para
a fabricación de gases combustibles, representou unha auténtica revolución
tecnolóxica na industria do gas manufacturado, practicamente estancada durante
cento cincuenta anos e que puido así renovarse e salvarse dunha segura
desaparición.
En 1956, cos antecedentes do ocorrido
noutros países, iníciase a primeira revolución tecnolóxica da industria do gas
cidade en España, coa posta en marcha pola empresa “Catalana de Gas y
Electricidad, S.A.” da primeira planta española de fraccionamento catalítico de
fuel óleo para producir gas, coa secuela da desaparición de fábricas,
concentración de empresas, economía de escala e espectaculares aumentos na
produtividade, todo iso baseado en importantes investimentos.
Este cambio permitiu a supervivencia da
industria do gas cidade, asfixiada polos elevados custos de gasificación do
carbón, que facían do gas canalizado un produto non competitivo nin fronte á
electricidade, nin fronte ós gases licuados do petróleo, que iniciaran a súa
penetración masiva en España en 1958 trala creación da empresa “Butano, S.A.”
no verán do ano anterior.
A partir de 1961 abandónanse
definitivamente os sistemas clásicos de gasificación da hulla, substituíndoos
polos modernos procesos de fraccionamento (cracking)
catalítico de naftas lixeiras e así, na década de 1960, a industria española do
gas manufacturado sufriu un cambio importante, consecuencia do cambio
tecnolóxico que supuxo a introdución do novo proceso de fabricación.
Como se dixo, este cambio tecnolóxico
foi absolutamente necesario para a supervivencia da industria do gas cidade, dado
que os custos de produción da gasificación do carbón (cunha constante subida de
prezo das materias primas), unidos a unha estrutura de prezos de venda
políticos (coa consecuente escaseza de marxes de beneficios e por tanto,
limitacións no autofinanciamento), levaba inexorablemente a unha fisionomía de
empresa caracterizada por instalacións anticuadas, unha baixa taxa de
crecemento e unha continuada descapitalización.
O proceso de modernización das fábricas
de gas españolas supuxo, por unha banda, a concentración de empresas de
distribución de gas, que pasaron das 31 existentes en 1960 ás 17 en
funcionamento en 1979. Por outra banda, dita reconversión comportou unha
profunda modificación na relación entre capital e traballo, e así no período de
1960 a 1969, mentres as vendas de gas case se duplicaron, pasando de 318 a 605
millóns de metros cúbicos, o persoal empregado reduciuse nun 33%, pasando de
5.426 a 3.723 persoas.
A penetración do gas natural en España
a partir de 1969, coa construción da planta de regasificación de Barcelona,
supuxo a modificación definitiva da industria do gas canalizado, coa paulatina
substitución do gas manufacturado polo devandito gas natural. Esta substitución
acelerouse notablemente cara a 1980, o gas natural introduciuse con firmeza nos
mercados e o gas manufacturado continuou o seu rápido retroceso, representando
na década do ano 2000 a penas un 0,3% do total de gas consumido en usos finais.
Tralo peche das fábricas de San
Sebastián (1998) e Murcia (1999), e a reconversión da fábrica de Palma de
Mallorca (2001), a familia dos gases combustibles manufacturados queda
representada en España unicamente polas mesturas gasosas de aire metanado e
aire propanado, que se manterán en tanto e en canto non se atope dispoñible a
subministración de gas natural nas súas actuais zonas de utilización.
Descrición Xeral do Entorno:
A fábrica situárase nun solar cun certo resgardo dos
ventos do norte e que garantía a dispoñibilidade de terreo para futuras
ampliacións. Atopábase ademais preto do porto do que recibiría as materias
primas (o outro lado do barrio da Pescadería) e non lonxe do casco urbano,
aínda que separado del tanto por seguridade como polo rexeitamento social das
actividades industriais.
Construcción:
En 1855 pola compañía francesa “Sociedad para el
alumbrado de gas de la ciudad de La Coruña”.
Abandono:
A principios do ano 1958.
Descrición:
A primeira fábrica de gas en
Galicia establecérase na Coruña, vila que xa contaba dende 1792 cun servizo de
alumeado público por medio de farois de aceite que iluminaban os barrios
aristocrático (A Cidade Vella) e burgués (A Pescadería), con algunha
ramificación na zona popular (Atochas e Monte Alto) e un que outro punto de luz
nas aforas (Garás e Santa Lucía).
No mes de xaneiro do ano 1853,
sendo alcalde o ferrolán Juan Flórez, firmábase un convenio por trinta anos co
empresario vasco-francés, de Bayona, Esprit Louis Laty, quen xa constituíra
contra 1846 a “Societé pour l’éclairage de la ville de Bilbao”. Os traballos de
canalización polas rúas comezaron de inmediato e o Concello comprometérase a
facilitar a adquisición dos terreos para a fábrica fronte a antiga fábrica de
vidro do Orzán.
As dilacións provocadas pola
lentitude dos trámites administrativos e os atrancos nas obras polo carácter de
praza forte da cidade, con varios cuarteis e estabelecementos militares na súa
traza urbana aconsellaron introducir algunhas modificacións no contrato orixinal,
e o 14 de febreiro de 1854 Luis Laty e Juan Flórez asinaban un novo contrato
para o subministro de gas pola “Sociedad para el alumbrado de gas de la ciudad
de La Coruña”.
Para a construción da fábrica de
gas elixiuse un solar próximo á praia do Orzán, entre as rúas do Socorro (hoxe
Juan Canalejo), Hospital e Sol, propiedade da Congregación de Todos los Santos
e cedida en foro en 1820 á nai de Francisco del Adalid, criador este da
primeira fábrica coruñesa de vidros. E lindando coa fábrica de vidros e a
fábrica de fariñas alí existentes íase edificar a que fora a primeira fábrica
de gas galega.
Aínda que a fábrica se levantara
no tempo previsto, o retraso na entrega das tubarias de louza que se lle
encargaran en marzo de 1854 á fábrica de fundición “La Victoria”, dirixida por
Joaquín Galiacho e que desde 1845 fabricaba en Monelos (entón concello de Santa
María de Oza) balcóns e cociñas de ferro, fixo imposible o acendido dos farois
de gas o primeiro de xaneiro de 1855, tal e como fora previsto.
Os primeiros vinte e sete tubos
fabricados por Galiacho e entregados o cinco de setembro de 1854 non pasaron as
probas, amosándose ineficaces para o gas. Para máis desgraza, unha avaría no
forno paralizou a fabricación. Malia os inconvenientes, no mes de febreiro de
1855 a empresa francesa xa estaba a colocar tubos de cal hidráulica sen cocer,
e solicitou permiso do concello para poder traballar os festivos e apurar así
as obras.
A finais do verán de 1855 falecía
Luis Laty e facíase cargo das obras Elias Huard, que comunicaba o 10 de
novembro de 1855 ó concello que estaba en condicións de iniciar a
subministración do gas de alumeado. Trala acreditación de Francisco Bourgeolle
como novo apoderado da empresa, o primeiro día do mes de decembro de 1855 o
barrio da Pescadería se iluminaba con cento setenta e nove farois de gas.
No mes de maio de 1856
completábase a colocación de farois na Cidade Vella, Garás e Santa Lucía. A
deficiente calidade do alumeado obrigou ó Concello a recordarlle á empresa que
para a fabricación do gas tiña que empregar o carbón inglés de Newcastle
chamado “cannel” (candle coal, hulla
de chama larga especialmente apta para fabricar gas de alumeado). Por outra
banda, a carencia de persoal especializado daba lugar a frecuentes defectos e
avarías nas canalizacións, con escapes que chegaron a avaliarse en 21 m3/h
e mesmo incendio e explosión no Teatro o 17 de febreiro de 1857.
A pesares das disputas por falta
de pago do Concello e as reclamacións deste pola resistencia da empresa a
estender o servizo ás zonas pouco poboadas ou de rendas baixas, a
subministración de gas medraba continuamente e a empresa recoñecía contra 1861
a existencia de 1.400 puntos de luz, dos que unicamente uns trescentos eran do
alumeado público.
A parcela inicial da fábrica de
gas iríase ampliando gratuitamente co terreo gañado ó mar e por acordo
municipal do trece de xaneiro de 1873 obrigábaselle á empresa a construír un
rego para o vertido das augas amoniacais na praia.
En 1877 accedía á dirección da
fábrica un técnico español, Eugenio Ochoa, coincidindo cunha certa saturación
do escalafón no corpo de enxeñeiros do Estado e co ascenso do nacionalismo
español no contexto da crise colonial americana.
En 1880, Ochoa era substituído por
François Saunier Goubard ata entón director da fábrica de gas de Santiago de
Compostela e que continuaría ó fronte da fábrica coruñesa ata o seu pasamento
no ano 1912.
A extensión do servizo e o
incremento da demanda levaron a que Saunier solicitara o 8 de marzo do 1880 a
cesión dun terreo adicional para poder ampliar a fábrica e construír un novo
gasómetro. O solar situárase na praia do Orzán, na explanada conformada cos
entullos nela carrexados.
A década de 1880 fora a de
esplendor da iluminación por gas na Coruña, malia que arbitráranse tamén
medidas de redución do gasto, medidas que chamaríamos hoxe “de aforro
enerxético”. Así acordárase, por exemplo, que nas noites de lúa e durante o
verán apagaríanse a partires das once e media da noite a metade dos farois en
varias rúas (cumpre dicir que tales rúas eran todas do estrarradio…).
Saunier presentaría en 1882 unha
proposta para estabelecer en Vigo o alumeado por gas que o seren aprobada polo
concello vigués daría lugar o nacemento da “Société Anonyme d’Eclairage, de
Chauffage et de Force Motrice des villes de La Corogne et Vigo”, compañía
controlada por la “Société de Gaz et Eléctricité du Sudest”, con fábricas en
Montpellier, Toulon, Tarare y Cluny e que aportaba solidez financeira e
actualización tecnolóxica pola vía da súa adhesión e asistencia ós congresos da
influinte “Société Technique du Gaz”, estabelecida en Lyon dende 1874.
En 1883 escriturábase co Concello
un novo contrato de subministración de gas, acelerándose o sistema por toda a
cidade. Mediada a década, as proposicións de iluminación eléctrica ían en
aumento e en maio de 1888 Saunier solicitaba autorización para estabelecer o
alumeado eléctrico exclusivamente a particulares. Para elo instalaría unha
caldeira de vapor de 15 CV no recinto da fábrica de gas, cun xerador Edison de
corrente continua.
A partires de 1890 a compañía de
gas recibiría o encargo municipal de converterse tamén en subministradora de
electricidade, e entre 1897 –ano en que a empresa disporía tamén de un salto
hidroeléctrico– e 1914 tería lugar na cidade a progresiva transición da
iluminación por gas ó alumeado eléctrico.
En 1912 o concello coruñés
emprendía un proxecto de fábrica municipal de gas, á vez que a empresa lionesa
renunciaba a continuar subministrando gas á cidade. Procurouse unha solución de
urxencia e o 24 de novembro de 1913 a Cooperativa Eléctrica Coruñesa aceptaba a
oferta municipal de responsabilizarse do alumeado eléctrico en tanto no se
implantara o servizo municipal de gas de hulla.
O ciclo bélico derivado da
Primeira Guerra Mundial (1914-1918) estenderíase até 1922 e suporía a escaseza
e o encarecemento de tódolos elementos vinculados á fabricación e distribución
do gas (carbón, tubarias de ferro fundido, tubarias de chumbo e aparellos de
calefacción), obrigando mesmo á suspensión do servizo en moitas fábricas
españolas.
O 1 de novembro de 1918
constituíase a empresa “Fábricas Coruñesas de Gas y Electricidad”, filial de la
Cooperativa Eléctrica Coruñesa e á que contra 1927 remataría por incorporarse
tamén a Electra Industrial Coruñesa, co que unha soa entidade contaría co
espléndido salto da Capela, as liñas de distribución, as centrais de reserva e
a fábrica de gas. Emprendérase a modernización da fábrica de gas, montándose
baterías de fornos de cámara inclinada, novidade daquela en España.
Malia os intentos de
diversificación e ampliación dos consumos dos sectores domésticos e industriais,
o declive da industria do gas acelerouse na década de 1930. Durante a Guerra
Civil española (1936-1939) Galicia estivo baixo o dominio dos sublevados contra
a República, converténdose en abastecedora de alimentos para o exército
rebelde, situación da que tiraron proveito tanto Coruña coma Vigo.
Xa na posguerra a electricidade
conquistou totalmente o alumeado público, e a industria de gas mantívose co
consumo doméstico e o consumo industrial, pero perdendo lenta e inexorabelmente
presenza nuns mercados que ía conquistando a electricidade e os derivados do
petróleo, e nomeadamente no sector doméstico os gases licuados do petróleo da
man da empresa “Butano, S.A.”.
A fábrica de gas da Coruña deixaba
de funcionar a principios de 1958: no mes de marzo derribábase a cheminea da
fábrica e pouco despois a empresa “Fuerzas Eléctricas del Noroeste, S.A.”,
herdeira dos dereitos da empresa gasista, levantaba a rede de conducións de gas,
poñendo fin a un século da industria do gas manufacturado na Coruña e, por ende
en Galicia.
Tempo de uso:
Todo o ano, dependendo da subministración de carbón.
Sistema de produción:
A destilación de carbóns a alta
temperatura, en vaso pechado (destilación seca) permite obter gas de alumeado,
con coque e alcatrán como subprodutos. Os produtos e subprodutos de mellor
calidade obtense destilando hulla de chama longa, mormente carbón inglés
procedente de Newcastle (chamado cannel,
contracción de candle coal, cabón de
buxía ou de alumeado).
A destilación dos combustibles
bituminosos, a temperaturas entre 900 e 1.400 ºC, provoca unha descomposición
do carbón que da lugar a novos produtos sólidos (coque), líquidos (alcatrán e
auga) e volátiles (gases e vapores combustibles). O proceso ten tres fases
diferenciadas:
Ata os 375 ºC ten lugar a
desgasificación inicial, na que o carbón que se carga nas retortas (cámaras,
nos fornos modernos) comeza a abrandarse desprendendo anhídrido carbónico,
monóxido de carbono e hidrocarburos da serie do metano.
Continúa ata os 425 ºC a
desgasificación principal, co carbón amolecendo ata chegar á fusión total,
liberando gran cantidade de gas e esponxando a masa pastosa residual, que
aglomera nun produto poroso que solidifica para formar o coque.
A partires dos 425 ºC ten lugar a
desgasificación final, proseguindo o desprendemento de gases (principalmente
hidróxeno) do coque en cantidades considerables.
Os primeiros fornos eran dos
chamados de retortas, cun rendemento de mil douscentos quilogramos a dúas
toneladas destiladas en vinte e catro horas. Os fornos de cámaras, máis
modernos, acadaban capacidades de destilación de ata vinte e cinco toneladas en
vinte e catro horas.
O gas obtido sometíase
seguidamente a unha serie de procesos de depuración. O primeiro era o
arrefriamento do gas ata uns 100 ºC e unha primeira separación de alcatrán no barrilete por medio do lavado con auga
amoniacal. Despois o gas arrefriábase de novo nos condensadores ata uns 10 ou 20 ºC, separándose máis alcatrán,
amoníaco e benzol. Tralos condensadores dispúñanse os exhaustores, uns ventiladores para impulsar o gas coa presión
suficiente ata o gasómetro.
Viñan despois os separadores de alcatrán, para reter os
residuos que aínda puidera conter o gas, e os lavadores de cianógeno, para extraer o ácido cianhídrico. E aínda
tiña que separarse a naftalina, lavando o gas con aceite destilado de alcatrán
de lignito; recuperarse o amoníaco mediante lavado con auga; extraer o benzol por
lavado do gas con aceite destilado de alcatrán de hulla; e finalmente, depurar
o xofre por absorción con hidróxido férrico antes de enviar o gas ó gasómetro.
O gasómetro consistía nunha cuba
cilíndrica para conter o gas cuberta cunha campá tamén cilíndrica que podía
deslizarse verticalmente dentro da cuba en función da cantidade de gas
almacenado nesta, mantendo así constante a presión do gas. A estanquidade entre
ambos recipientes viña garantida por un anel de peche hidráulico a base da auga
ou de aceite de alcatrán. Consonte a carga encol da campá a presión do gas nela
contido podía variar entre 80 e 220 milímetros de columna de auga, presión coa
que o gas enviábase polas redes de distribución ata os diferentes puntos de
consumo na cidade.
O alcatrán obtido sometíase a
destilación fraccionada para obter aceite lixeiro (ata 170 ºC), aceite
intermedio (170 a 230 ºC), aceite pesado (230 a 270 ºC), antraceno e pez (máis
de 270 ºC), produtos de gran valor industrial.
Actividades laborais:
Nos primeiros anos da súa implantación as fábricas de gas
dependían maioritariamente de persoal estranxeiro, pola necesidade de unha
certa competencia ou especialización nos oficios propios da industria. Máis
adiante a mellora na formación dos traballadores locais permitiría a substitución
do persoal estranxeiro.
Emprego:
O número de empregados, maioritariamente homes, superaba
ós sesenta a finais da década de 1920 e pasara dos oitenta nos anos previos á
guerra civil.
Materias Primas:
Carbón, preferiblemente hulla graxa de chama longa.
Consumo anual de 6.600 toneladas cara a 1930.
Produtos Elaborados:
Gas de alumeado, coque e alcatrán (respectivamente
2.467.840 m3, 4.092 t e 261 t no ano 1930).
Distribución e comercialización:
Na área urbana e zonas periféricas da cidade da Coruña.
Referencias Bibliográficas:
Arroyo
Huguet, M., 2006, El gas en Ferrol
(1883-1898). Condiciones técnicas, iniciativas económicas e intereses sociales,
Universidad de Barcelona, Barcelona. ISBN 84-689-6500-6.
Barreiro
Fernández, X.R., 1990, “Saunier y la fábrica de gas”, Cien años de luz eléctrica en Galicia, Ramón García Fontenla (ed.),
introd. de Domingo García Sabell, Unión Fenosa, Madrid, p. 37-
Carmona
Badía, X., 1990, “Crisis y transformación de la base industrial gallega, 1850-
Carmona
Badía, J., y Nadal Oller, J., 2005. El
empeño industrial de Galicia. 250 años de historia, 1750-2000. A Coruña:
Fundación Pedro Barrié de la Maza. DL C-2342-2005. ISBN 84-95892-38-3.
Carré
Aldao, E., 1928. “Provincia de La Coruña”, Geografía
General del Reino de Galicia. Francisco Carreras Candi (dir.), trece
volúmenes, Barcelona: Editorial Alberto Martín, reedición facsimilar en 1980,
Ediciones Gallegas, La Coruña.
Carreras
Candi, F. (dir.), 1928, Geografía General
del Reino de Galicia, trece volúmenes, Editorial Alberto Martín, Barcelona,
reedición facsimilar en 1980, Ediciones Gallegas,
Lindoso Tato, E., 2006, “A la sombra del Arsenal: la
oferta empresarial ferrolana en siglo XIX”, Cuadernos
de Estudios Gallegos, LIII, nº 119, enero-diciembre 2006, p. 271-304. ISSN 0210-847 X.
Lindoso Tato, E., 2006, Los pioneros gallegos. Bases del desarrollo empresarial (1820-1913),
LID Editorial Empresarial, Madrid. ISBN 84-88717-94-6.
Manual del Ingeniero, 1942,
Enciclopedia del Ingeniero y del Arquitecto compilada por
Martínez López, A. (coord.), Mirás Araujo, J., e Lindoso
Tato, E., 2009. La industria del gas en Galicia: del alumbrado por
gas al siglo XXI, 1850-2005. Grupo de
Estudios de Historia de
Meijide
Pardo, A., 1974-75. “La primera industria coruñesa del vidrio (1827-1850)”. Revista del Instituto “José Cornide” de
Estudios Coruñeses, número 10-11, p. 143-201. La Coruña: Instituto José
Cornide de Estudios Coruñeses.
Rodríguez
Ojea, F. (coord.), 2000, Grandes
empresas, grandes historias de Galicia,
Índice de mapas e planos:
Localización no
Mapa Topográfico Nacional 1:25.000: Folla 21-III A Coruña // Fuso
29 / X 548.209,57 / Y 4.802.297,86